Frankowicze zainkasują krociowe… odsetki. TSUE zmienia zasady gry

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał przełomowy wyrok w sprawie frankowej. Stwierdził, że w przypadku unieważnienia umowy kredytowej bank nie może domagać się od klienta wynagrodzenia za korzystanie z kapitału, jednocześnie pozostawiając taką możliwość klientom.

TSUE wskazał też — co nie odbiło się szerokim echem — od kiedy należy liczyć odsetki ustawowe za opóźnienie od kwoty roszczenia frankowicza względem banku. Wyrok podważa dotychczasową praktykę, stosowaną w polskim orzecznictwie. Oznacza to, że klienci mogą uzyskać od banku znacznie więcej pieniędzy, niż było to możliwe do tej pory.

Dalsza część artykułu pod materiałem wideo

Zanim pokażemy na przykładzie o jakich różnicach kwotowych mowa, wyjaśnijmy, w czym tkwi sedno problemu. Trybunał stwierdził, że odsetki ustawowe za opóźnienie należy liczyć od dnia wezwania banku do zapłaty. Chodzi o to, że zanim frankowicz z umową naszpikowaną klauzulami abuzywnymi (niedozwolone klauzule, na które klient nie miał wpływu i nie zostały z nim indywidualnie uzgodnione) pozwie bank, może próbować polubownie rozwiązać problem i wezwać go do zapłaty roszczenia w kwocie — przyjmijmy na potrzeby tego artykułu — 300 tys. zł.

Można też złożyć reklamację i wskazać w niej kwotę roszczenia. Różnica między jednym a drugim jest w terminie, w którym bank musi się ustosunkować do wezwania bądź reklamacji.

W Polsce odsetki z reguły nalicza się od dnia złożenia przez frankowicza oświadczenia przed sądem, w którym to kredytobiorca czarno na białym kwestionuje zapisy umowy i jednocześnie zapewnia, że liczy się z konsekwencjami unieważnienia umowy. Ta praktyka wynika z tzw. majowej uchwały Sądu Najwyższego z 2021 roku. SN regulując kwestię zasady rozliczenia roszczeń dla obu stron sporu, za jednym zamachem ustanowił nowe zasady liczenia odsetek.

— Uchwała majowa nakłada na konsumentów dodatkowy obowiązek złożenia oświadczenia o zrozumieniu skutków i konsekwencji stwierdzenia nieważności umowy przez sąd. Trzeba wprost wskazać, że taki obowiązek nie wynika z orzecznictwa TSUE, tym bardziej z treści Dyrektywy 93/13 o ochronie konsumentów — wskazuje w rozmowie z money.pl radca prawny Wojciech Bochenek i dodaje:

Uchwała SN stawia w lepszej sytuacji banki niż konsumentów, bo paradoksalnie, termin przedawnienia roszczeń konsumenta może rozpocząć bieg szybciej niż banku. W takim ujęciu i wykładni przepisów to bank zyskuje większą ochroną niż kredytobiorca, a nie taki jest cel i zakres stosowania Dyrektywy 93/13.

Według naszego rozmówcy odsetki należy naliczać zgodnie z czwartkowym orzeczeniem Trybunału, co jest znacznie korzystniejsze dla frankowiczów i wynika wprost z przepisów prawa. Zatem załóżmy, że klient wysłał bankowi wezwanie do zapłaty 1 grudnia 2019 r., domagając się zwrotu 300 tys. zł. Wyznaczył tygodniowy termin zapłaty, liczony od dania odbioru korespondencji przez bank. Zakładając, że przesyłkę odebrano 3 grudnia, ale nie zapłacono roszczenia, odsetki za zwłokę naliczają się od 11 grudnia.

Przyjmijmy, że bank przegrał sprawę w sądzie — co zwykle się dzieje — i rozliczył się z klientem 16 czerwca 2023 roku. Kwota odsetek liczona do tego dnia według wykładni TSUE wynosi blisko 85,9 tys. zł. Gdy policzymy odsetki według koncepcji SN — przy założeniu, że oświadczenie złożono 10 marca 2022 roku — wynoszą ponad 44,6 tys. zł, a więc o prawie połowę mniej.

W kwestii odsetek praktyka sądów nie jest jednolita, chociaż najczęściej zapadają wyroki zbieżne ze stanowiskiem SN. W takiej sytuacji — według mec. Bochenka — pozostaje złożenie apelacji w przedmiocie zasądzonych odsetek oraz terminu ich zasądzenia, jeżeli mamy do czynienia z wyrokiem pierwszej instancji. W przypadku wyroków prawomocnych można rozważać złożenie skargi kasacyjnej.

Frankowiczów, którzy złożyli oświadczenie w myśl uchwały SN, są tysiące. Jak dotąd do sądów trafiło 130 tys. spraw przeciwko bankom. Większości dotyczą unieważnienia umowy kredytowej, gdzie linia orzecznicza już się ukształtowała na korzyść frankowiczów: wygrywają w 99 proc. To zasługa innego przełomowego wyroku Trybunału z 2019 r. w słynnej sprawie państwa Dziubaków.

Niektórzy kredytobiorcy zamiast do sądu idą na ugodę z bankami. Jak dotąd podpisano ponad 60 tys. ugód, polegających na przewalutowaniu kredytu frankowego na złotowy. W świetle czwartkowych orzeczeń Trybunału — a były dwa — tracą one na znaczeniu.

Dlaczego? Przede wszystkim dlatego, że sąd europejski pozbawił banki kija, którym próbowały odwieść frankowiczów od pójścia do sądu. A także dał frankowiczom zielone światło, by wnioskowali o "wakacje kredytowe" na czas trwania postępowania sądowego. Wyrok prawomocny zapada średnio po 26 miesiącach. W Warszawie, gdzie sądy są "zapchane" sprawami frankowymi, może trwać to dłużej. Jest wielce prawdopodobne, że w najbliższych miesiącach do sądów napłynie wielka fala nowych pozwów, a to wydłuży czas trwania postępowania i... zwiększy kwotę odsetek.

Kredyty frankowe były popularne w latach 2005-2012. W sumie banki łącznie udzieliły ok. 750 tys. kredytów frankowych, z czego ponad 400 tys. spłacono. Nie oznacza to, że ci klienci nie mogą dochodzić roszczeń od banków. Wręcz przeciwnie — mogą i to robią. Około 160 tys. kredytów frankowych wciąż jest obsługiwanych przez banki.

Warto też dodać, że osobne pytanie prejudycjalne (pytania zadawane przez sąd krajowy sądowi wspólnotowemu dotyczące wątpliwości w kwestii stosowania danego prawa) dotyczące roszczeń w kontekście liczenia zarówno odsetek, jak i przedawnienia roszczeń — dla banków wynosi trzy lata, a dla klientów sześć lat — w zeszłym roku skierowano do TSUE. Dotyczy sprawy, którą prowadzi mec. Bochenek. Na tym etapie nie wiadomo, kiedy zapadnie wyrok Trybunału. Zwykle czeka się ok. 2 lat. Niemniej czwartkowe orzeczenie wskazuje kierunek dla wyroku, jaki może zapaść w sprawie mec. Bochenka.

Karolina Wysota, dziennikarka money.pl