Europa ma zasoby, ale ich nie wykorzysta. "Jesteśmy zdani na import"

Kryzys energetyczny i wojna w Ukrainie sprawiły, że Unia Europejska została zmuszona do szukania nowych źródeł dostaw energii. Ocięcie się od rosyjskich dostaw gazu, ropy naftowej i jej pochodnych wymagały nawiązania nowych umów z czasem bardzo odległymi eksporterami.

Choć w dużej mierze Europie udało się zabezpieczyć magazyny przez zimą, a program redukcji zużycia daje nadzieję na przetrwanie najtrudniejszych miesięcy, zarówno w krajach członkowskich, jak i w samej Komisji Europejskiej, coraz więcej mówi się o konieczności powrotu do własnych zasobów.

I mowa nie tylko o tak potrzebnym gospodarkom gazie, ale również powrocie do węgla, a także sięgnięciu po pierwiastki ziem rzadkich, które potrzebne są do produkcji chipów.

Dalsza część artykułu pod materiałem wideo

Jak nieoficjalnie usłyszeliśmy w kręgach Komisji Europejskiej, surowce w Europie są i coraz częściej mówi się o zwiększeniu wydobycia. Wspomniany gaz jest niemal od ręki dostępny w Rumunii. Poza tym potencjał gazowy mają również Niderlandy, a nadzieję na dodatkowe wolumeny dają odkrycia złóż na Morzu Śródziemnym.

Mimo tego gazu ziemnego w Unii Europejskiej od blisko ćwierć wieku wydobywa się coraz mniej.

Jak wynika z danych Statista jeszcze w 2000 r. kraje UE wydobyły około 243 mld m sześc. błękitnego paliwa. Potem widać mocne spadki.

Wolumen ten dodatkowo spadał po brexicie. Do tej pory to Wielka Brytania była głównym producentem gazu ziemnego w UE. Ostatecznie w 2021 r. wydobycie gazu ziemnego w Unii Europejskiej, bez Wielkiej Brytanii, wyniosło 44 mld m sześc. To w żaden sposób nie pokrywa zapotrzebowania Wspólnoty. Tylko w ubiegłym roku zużycie gazu w krajach Unii sięgnęło 426,3 mld m sześc.

Rozwiązanie kryzysu dostaw energii w Europie wymaga zaangażowania nowych zasobów i budowy nowych szlaków transportowych, dlatego należy wspierać eksploatację złóż gazu u wybrzeży Cypru - podkreślał pod koniec października minister spraw zagranicznych i handlu Peter Szijjarto podczas wizyty na w Nikozji. - Cypr może być pod tym względem wielką szansą dla Europy - przekonywał.

W sierpniu cypryjskie ministerstwo energii poinformowało o odkryciu nowych złóż gazu ziemnego, które mają zawierać prawie 80 mld metrów sześc. surowca. Te informacje ożywiły dyskusję nad zasobami, które posiada Europa.

Odkrycia dokonało włosko-francuskie konsorcjum Eni-Total. Nowe odkrycie "może odblokować dodatkowy potencjał w tym obszarze i jest częścią skutecznych wysiłków firmy, aby zapewnić dalsze dostawy gazu do Europy" - pisała firma Eni w oświadczeniu. Problemem są jednak napięcia między Grecją, Cyprem a Turcją roszczącymi sobie prawa do zasobów w tym regionie. Już samo to stanowi przeszkodę dla UE, aby angażować się w sprawę.

W sumie na wodach Cypru zlokalizowane są cztery złoża gazu ziemnego. Wcześniej podobnego odkrycia dokonały ExxonMobil wraz z Qatar Petroleum (złoże szacowane na 141-226 mld metrów sześc.) oraz Chevron wraz z Schellem i izraelską firmą NewMed Energy (ok. 115 mld metrów sześc.).

To jednak część potencjału gazowego, jaki posiada Unia Europejska. Obecnie to Holandia posiada największe w Unii Europejskiej złoża gazu ziemnego. Chodzi o 0,5 proc. światowych zasobów. W 2020 roku wyprodukowała 24 mld m sześc. gazu. Olbrzymie zasoby gazu leżą pod ziemią na terenie niemal całej prowincji Groningen na północy kraju.

Także Rumunia posiada potencjał rozwoju produkcji gazu, dzięki odkrywanym w ostatnich latach zasobom na Morzu Czarnym. Wydobycie w ubiegłym roku z tego kraju wynosiło 9 mld m sześc. Tam działa choćby notowana na polskiej giełdzie spółka Serinus Energy.

Zasoby gazu i ropy naftowej są również na północy Europy. Norwegia jest dużym i ważnym dostawcą dla UE. Jednak faktem jest, że pozyskanie większej ilości gazu w naszym regionie jest bardzo ograniczone - zauważa Janusz Steinhoff, były wicepremier i minister gospodarki, ekspert ds. energetycznych BCC. - Norwegia zamierza uruchomić produkcję na poziome 90 mld m sześc. rocznie, ale w najbliższych latach nie będzie w stanie zwiększyć tego wydobycia - dodaje.

Dlaczego wiec UE nie sięgnie po własne zasoby? Problemów jest co najmniej kilka. - Każda działalność musi być uzasadniona ekonomicznie. Gaz jest paliwem przejściowym na drodze transformacji energetycznej UE. Stopniowo będziemy zmniejszać jego wykorzystanie w gospodarce na rzecz odnawialnych źródeł energii. Inwestowanie w nowe wydobycia paliw kopalnych nie jest przyszłościowe. To działanie dobre jedynie na teraz. Perspektywy zbytu byłyby w Europie niewystarczające - wyjaśnia Janusz Steinhoff.

Jak dodaje, do momentu przejścia na czystą energię, jesteśmy zdani na import nośników energii takich jak ropa i gaz. Poza tym, przypomnijmy, że przyjęty przez Komisję Europejską pakiet klimatyczny zwany "Fit for 55" wciąż pozostaje w mocy. Celem jest zredukowanie do 2030 r. emisji CO2 o co najmniej 55 proc. w stosunku do 1990 r.

Według eksperta ds. energetycznych BCC również mimo zwiększonego zużycia węgla w kolejnych krajach Europy, powrót do jego powszechnego wydobycia jest mrzonką. Nawet przy zasobach, które na kontynencie teoretycznie mamy. - To reaktywne działanie na zaistniałą sytuację. Kurczące się zasoby, ale także warunki górniczo-geologiczne oraz zwykła ekonomia nie uzasadniają dużych inwestycji w jego wydobywanie. To ślepa uliczka - dodaje.

Według Piotra Wójcika, analityka rynku energetycznego w Greenpeace, to właśnie paliwa kopalne są czynnikiem wspólnym dla obecnych problemów. - Nakładające się na siebie kryzysy: cenowy, energetyczny oraz klimatyczny mają wiele przyczyn, ale jedną wspólną – paliwa kopalne. Energetyka UE, w tym Polski, wymaga dynamicznej transformacji w kierunku, który pozwoli nam w przyszłości unikać takich kryzysów i zmniejszać ich skutki - zaznacza.

Jak podkreśla, tym kierunkiem są współgrające ze sobą nowoczesne technologie i rozwiązania, które już obecnie są powszechnie i komercyjnie dostępne: odnawialne źródła energii, w tym energia ze słońca, wiatru, pompy ciepła, magazyny energii, zwiększanie efektywności energetycznej, w tym termomodernizacja domów i budynków, rozwój energetyki prosumenckiej, sterowanie popytem na energię.

Rozwiązania te pozwalają w średnim i długim terminie na dostarczenie tańszej, przyjaznej środowisku energii. Biorąc pod uwagę ich powszechną dostępność oraz korzyści ekonomiczne i klimatyczne z nich płynące, nie ma uzasadnienia do otwierania nowych złóż paliw kopalnych, szczególnie gazu. Takie działanie na dodatkowe długie dekady wiązałoby nas z ich spalaniem, pogłębianiem kryzysu klimatycznego i spowodowałoby, iż kryzysy, z którymi mierzymy się dziś, stałyby się codziennością. To tak, jakby pożar gasić benzyną - zaznacza analityk rynku energetycznego w Greenpeace. - Dlatego warto sięgać po dostępne alternatywy i nie martwić się, czego zabraknie w gospodarce kolejnej zimy.

Do tego dochodzą szkody górnicze i środowiskowe, na które Europejczycy zwracają uwagę. Mieliśmy tego przedsmak w sporze o kopalnię Turów. Skutki, jakie powoduje wydobycie węgla, odczuwają bardzo dotkliwie Czesi i nie bez powodu uzyskali posłuch w TSUE.

- Odkrywkowe kopalnie są bardzo uciążliwe dla środowiskowa. Nikt tego nie kwestionuje. Turów nie jest ani gorszy, ani lepszy od podobnych kopali funkcjonujących w Czechach czy Niemczech - zaznacza Steinhoff, podkreślając, że pierwsza trójka pod względem wydobycia węgla brunatnego to właśnie Niemcy, Polska i Czechy. - Odchodzimy jednak od tego najbardziej emisyjnego źródła energii. Te kopalnie będą kolejnego zamykane. To tylko kwestia czasu - dodaje.

Nie tylko o węgiel chodzi. Wspomniane już wydobycie gazu sięgające 22 mld m sześc. gazu rocznie z rejonu Groeningen w Holandii zostało w 2019 r. drastycznie zredukowane właśnie ze względu na pojawiające się tam szkody górnicze i środowiskowe. Zapadliska, coraz silniejsze i częstsze trzęsienia ziemi, które zniszczyły wiele domów, zagrażały mieszkańcom.

Jak pisaliśmy w sierpniu tego roku, o dłuższe utrzymanie wydobycia na obecnym poziomie 4,5 miliarda metrów sześciennych rocznie, ze względu na aktualną sytuację geopolityczną, apelowali w kwietniu menedżerowie gazowego koncernu Gasunie. W odpowiedzi rząd Holandii podkreślił, że najważniejsze jest bezpieczeństwo mieszkańców regionu, a wydobycie z tych złóż jest po prostu niebezpieczne.

Podobny problem dotyczy pozyskania cennych pierwiastków ziem rzadkich. Jak podkreślała niedawno szefowa Komisji Europejskiej Ursula von der Leyen, Europa powinna zwiększyć udział w produkcji półprzewodników i mikroczipów, z których zbudowane są nowoczesne technologie.

Ma to związek z napiętą sytuacją geopolityczną, napięciami na linii Chiny-USA-Tajwan i potencjalnych zagrożeń wynikających z zerwania łańcuchów dostaw oraz uzależnienia od jednego źródła dostaw.

Jednym z najważniejszych zasobów pozwalających na produkcję chipów są metale ziem rzadkich. Kłopot w tym, że dziś to Chiny kontrolują aż 55 proc. światowego rynku produkcji z udziałem metali ziem rzadkich, 85 proc. procesu ich rafinacji (oczyszczanie) i 97 proc. ich wydobycia.

Jednak Europa też posiada cenne złoża. W szwedzkim rejonie Norra Kärr znane są od lat pokłady metali ziem rzadkich używanych np. do produkcji magnesów stałych, niezbędnych w wielu zielonych technologiach, od turbin wiatrowych po silniki elektryczne. Potwierdziły to odwierty geologiczne. Jednak nie ma zgody mieszkańców w budowę kopalni i spór od wielu lat blokuje możliwość ich pozyskania.

W Szwecji już ponad dekadę temu odkryto również potężne złoża uranu i wanadu, który wykorzystywany jest do produkcji akumulatorów.

- Sam fakt, że pierwiastki występują w złożach, nie przesądza o tym, że ich wydobycie będzie uzasadnione ekonomicznie - zauważa Janusz Steinhoff i przypomina, że również w Polsce odkryte zostały cenne złoża, ale ich wydobywanie jest nieopłacalne. - Mamy duże złoża magnetytów w Suwałkach, ale nie wydobywamy tej rudy żelaza, bowiem złoża te zalegają poniżej 1000 metrów i ich eksploatacja by się zwyczajnie nie opłacała - zaznacza ekspert BCC.

Przemysław Ciszak, dziennikarz money.pl

Jeśli chcesz być na bieżąco z najnowszymi wydarzeniami ekonomicznymi i biznesowymi, skorzystaj z naszego Chatbota, klikając tutaj.