Rewolucja w zwolnieniach lekarskich. Wyjaśniamy, co się zmieni

Według obecnych przepisów osoba ubezpieczona, która pracuje zarobkowo w okresie orzeczonej niezdolności do pracy lub wykorzystuje zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia, traci prawo do zasiłku chorobowego. Utrata tego prawa dotyczy dwóch odrębnych sytuacji związanych z działaniami podejmowanymi przez ubezpieczonego pozostającego na zwolnieniu lekarskim.

• Pierwsza okoliczność dotyczy wykonywania w tym okresie pracy zarobkowej. W praktyce są jednak problemy jak należy to interpretować, bowiem określenie "praca zarobkowa" nie zostało bowiem zdefiniowane w przepisach prawnych z zakresu ubezpieczeń społecznych. Na tle utrwalonego orzecznictwa sądowego dominuje podejście przypisujące zarobkowy charakter każdej działalności przynoszącej jakikolwiek dochód. Nie dotyczy to jedynie sporadycznych, incydentalnych i wymuszonych okolicznościami przejawów aktywności zawodowej.
• Druga polega na wykorzystywaniu zwolnienia od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia.

To co ważne, stwierdzenie jednej z wymienionych okoliczności jest przesłanką utraty prawa do zasiłku chorobowego za cały okres zwolnienia lekarskiego.

Dalsza część artykułu pod materiałem wideo

Projekt ustawy przewiduje zdefiniowanie "pracy zarobkowej" – będzie to każda czynność mająca charakter zarobkowy, niezależnie od stosunku prawnego będącego podstawą jej wykonania. Jednocześnie na gruncie ustawy proponuje się wprowadzenie zastrzeżenia, że pracą zarobkową nie będą czynności incydentalne, których podjęcia w okresie zwolnienia od pracy wymagają istotne okoliczności.

Jak wskazuje Ministerstwo Rodziny Pracy i Polityki Społecznej oznacza to, że praca zarobkowa, jako negatywna przesłanka prawa do zasiłku chorobowego, nie będzie utożsamiana z każdą aktywnością ludzką realizowaną na każdej podstawie prawnej. W przypadkach sporadycznych, incydentalnych i wymuszonych okolicznościami przejawów aktywności zawodowej przyjęto możliwość wyłączenia stosowania tego przepisu. Zatem podjęcie czynności, której zaniechanie mogłoby prowadzić, m.in. do znacznych strat finansowych dla pracodawcy czy kontrahenta (np. podpisanie faktur, listów przewozowych, innych dokumentów) nie będzie prowadziło do odebrania świadczenia z ubezpieczenia społecznego.

W projekcie ustawy pojęcie "aktywności niezgodnej z celem zwolnienia od pracy" zostało zdefiniowane, zgodnie z utrwaloną linią orzeczniczą w tym zakresie, przez wskazanie, że aktywnością taką są wszelkie działania utrudniające lub wydłużające proces leczenia lub rekonwalescencję.

Jednocześnie zaproponowano wprowadzenie zastrzeżenia, że aktywnością niezgodną z celem zwolnienia od pracy nie będą zwykłe czynności dnia codziennego lub czynności incydentalne, których podjęcia w okresie zwolnienia od pracy wymagają istotne okoliczności. To, co ważne, nie da się w przepisach wymienić wszystkich tego rodzaju czynności, w związku z tym postanowiono posłużyć się ogólnym sformułowaniem.

Kolejna zmiana w przepisach przewiduje, rozszerzenie katalogu przesłanek utraty prawa do zasiłku chorobowego, gdy osoba przebywa w innym miejscu niż wskazane w tym zwolnieniu jako adres pobytu w okresie niezdolności do pracy. Jeżeli jednak ubezpieczony udokumentuje, że nieobecność ta była uzasadniona względami zdrowotnymi lub koniecznością podjęcia czynności incydentalnych, których podjęcia w okresie zwolnienia od pracy wymagają istotne okoliczności, wskazana sankcja nie znajdzie zastosowania.

Nie każda nieobecność podczas kontroli będzie stanowiła podstawę do odmowy prawa do zasiłku. Jeżeli osoba ubezpieczona wykaże, że jej nieobecność była spowodowana względami zdrowotnymi, przesłanka nie znajdzie zastosowania.

Chodzi tu o przypadki, gdy ubezpieczony był np. u lekarza, miał rehabilitację, udał się na badania, do apteki lub na spacer w ramach rekonwalescencji. W takiej sytuacji nie będzie podstawy do zwrotu zasiłku chorobowego.

Także w tym przypadku nie jest możliwe wymienienie wszystkich przypadków nieobecności, w związku z tym ponownie użyto ogólnego sformułowania. Jak wskazano w uzasadnieniu projektu przez określenie "czynności incydentalne, których podjęcie w okresie zwolnienia od pracy wymagają istotne okoliczności" należy rozumieć w szczególności nieobecność spowodowaną zakupami żywności. W przypadku zasiłku opiekuńczego czynnością taką będzie np. odebranie dziecka z przedszkola.

Rozwiązaniem, które pojawiło się również w analizowanym projekcie ustawy jest możliwość wyjazdu za granicę w trakcie L4. Projekt przewiduje, że miejscem wskazanym w zwolnieniu lub zawiadomieniu może być adres pobytu w innym państwie, jeżeli jest to uzasadnione zaleceniami lekarza lub innymi istotnymi okolicznościami, chyba że na zlecenie ZUS istnieje możliwość przeprowadzenia kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnienia w tym państwie na mocy przepisów odrębnych.

Jeżeli adresem pobytu ubezpieczonego wskazanym w zwolnieniu lekarskim lub zawiadomieniu będzie adres w państwie, w którym na zlecenie ZUS istnieje możliwość przeprowadzenia kontroli, nie jest konieczne spełnienie żadnych dodatkowych warunków. Będzie to miało zastosowanie przede wszystkim w przypadku państw Unii Europejskiej. Natomiast jeżeli ubezpieczony wskaże jako miejsce pobytu adres w innym państwie, konieczne jest spełnienie dodatkowych przesłanek w postaci uzasadnienia zaleceniami lekarza (np. zaleceniem lekarza do zmiany środowiska i klimatu z uwagi na stan zdrowia) lub innymi istotnymi okolicznościami (np. możliwością zapewnienia osobie chorej opieki przez osobę zamieszkałą w innym kraju).

Duże zmiany czekają osoby ubezpieczone, które są np. zatrudnione u dwóch pracodawców. Taki pracownik może być niezdolny do pracy tylko z jednego tytułu, czyli u jednego pracodawcy będzie na zwolnieniu, a u drugiego będzie mógł wykonywać swoje obowiązki służbowe.

Jest jednak zastrzeżenie - jeżeli wystawiający zwolnienie od pracy wskaże w orzeczeniu, że praca zarobkowa może być wykonywana z uwagi na rodzaj tej pracy, niezdolność do pracy z powodu choroby będzie orzekana w ramach określonego tytułu. Natomiast w ramach innego tytułu praca może być wykonywana, gdy rodzaj pracy nie uzasadnia orzekania o niezdolności do pracy w tym przypadku (np. chirurg ze złamanym palcem jest niezdolny do pracy chirurga w szpitalu, ale z powodzeniem może wykonywać pracę nauczyciela akademickiego prowadzącego wykłady z chirurgii). Dzięki takiej zmianie pojawi się możliwość pobierania zasiłku chorobowego z jednego tytułu, a z drugiego tytułu wynagrodzenia za pracę.

Obecnie projekt ustawy z analizowanymi przepisami jest na etapie konsultacji społecznych. Co oznacza, że mogą się jeszcze pojawić poprawki i zmiany w treści komentowanych propozycji. Po zakończeniu konsultacji społecznych projekt będzie musiał zostać zaakceptowany przez Radę Ministrów, a następnie trafi do Parlamentu.

Autorem jest Oskar Sobolewski, ekspert emerytalny i rynku pracy w HRK Payroll Consulting