Wojna gazowa pełna paradoksów. Rosja zderza się ze ścianą

Sankcje za inwazję na Ukrainę pozbawiły Moskwę możliwości rozwijania nowych projektów LNG. Te bowiem oparte były na współpracy technologicznej z zachodnimi firmami. Mimo to Gazprom właśnie poinformował, że uruchomił tłocznie gazu skroplonego Portowaja.

Jak przekazał wiceprezes Gazpromu Witalij Markielow, odbyło się to bez udziału licencjodawcy technologii skraplania gazu ziemnego i bez wsparcia technicznego czy operacyjnego ze strony zagranicznych producentów sprzętu. Wszystko w warunkach "znacznych ograniczeń zewnętrznych".

Wspomnianym wsparciem technicznym miał być niemiecki koncern Linde, ale po ataku na Ukrainę, firma ta wycofała się ze współpracy z Rosją, torpedując tym samym uruchomienie znacznie ważniejszego zakładu przetwarzania gazu i kompleksu chemicznego w Ust-Łudze. W konsekwencji Putin nakazał przejąć wszystkie aktywa niemieckiej spółki, w tym najpewniej również części technologicznej Portowaja.

- Portowaja miał być niewielkim w skali zakładem do produkcji LNG, który Gazprom zamierzał zbudować, aby w przyszłości zaopatrywać w gaz Obwód Kaliningradzki. Miał być zabezpieczeniem w razie izolacji eksklawy. Jednak nawet w warunkach wojny wciąż jest on zaopatrywany w gaz z Rosji przez Litwę, a umowa obowiązuje bodaj do 2025 r. - zauważa w rozmowie z money.pl dr Szymon Kardaś z Europejskiej Rady Spraw Zagranicznych.

Jak podkreśla, projekt ten został ukończony z aż czteroletnim opóźnieniem i to wcale nie świadczy o tym, że Rosji udało się pokonać problemy wynikające z braku dostępu do zachodnich technologii i sankcji czy też, że nastąpił jakiś technologiczny przełom.

Testowo Portowaja była uruchamiana już na jesieni ubiegłego roku. Dopięcie projektu najpewniej było możliwe dzięki zaawansowaniu prac i wykorzystaniu przejętego zachodniego sprzętu - zaznacza ekspert.

Problem w tym, że - jak zauważył portal WNP - uruchamiając samodzielnie zakład, Gazprom sam się pozbawił możliwości dochodzenia swoich praw z tytułu gwarancji czy rękojmi.

Informacja o uruchomieniu tłoczni Portowaja wpisuje się jednak w znacznie szerszy kontekst. Może wskazywać na determinację Rosji, która chwyta się wszelkich możliwych sposobów, aby ratować kruszące się gazowe imperium.

Jak pisaliśmy w money.pl, uzależnienie Europy od gazu z Rosji było sprzężeniem zwrotnym. Większość rurociągów, które wykorzystywano do tłoczenia gazu, kierowana była na zachodni rynek. To na nim Rosja zarabiała krocie.

Paradoks polega na tym, że odejście od rosyjskiego gazu nie było właściwie efektem sankcji, ale konsekwencją politycznych decyzji Kremla: gaz za ruble, ograniczenia przesyłu krajom, które na to nie przystały, wyłączenie Jamału, w końcu kwestia Nord Stream - wylicza dr Kardaś.

Można więc powiedzieć, że próbując skruszyć Europę zakręceniem kurka z gazem, Putin sam strzelił sobie w stopę, tracąc potężny rynek. Przypomnijmy, że w 2021 r. Rosja dostarczała Europie 155 mld m sześc. gazu. Nawet umowa z Chinami i budowa nowych rurociągów w ramach Siły Syberii nie pokryje tych strat.

Jak wskazuje Iwona Wiśniewska z Ośrodka Studiów Wschodnich, nawet po zwiększeniu przepustowości Siły Syberii 1 i zbudowaniu połączeń z Sachalinu, rurociągiem Siła Syberii 3, Rosja zdoła wyeksportować gazociągami do Chin 48 mld m sześc. surowca i to dopiero w 2026 r.

Putin nie ma strategicznego planu "B" na wojnę gazową z Zachodem i sojusznikami. Kolejne inicjatywy Rosji są posunięciami reaktywnymi. To już nie jest myślenie strategiczne. Putin łapie się wszystkiego. To usilnie stara się pozyska do współpracy Chiny, to próbuje dogadać się z Kazachstanem i Uzbekistanem na reaktywację starego systemu gazociągowego przez Azję Centralną, to z kolei będzie budował hub z Erdoganem, by wysyłać gaz Europie - wylicza dr Kardaś.

Jego zdaniem, Władimir Putin liczył, że złamie opór Europejczyków. - Kalkulował, że jeśli ostro zagra w 2022 r., to Unia się nie zbilansuje zimą i po miesiącach traumy wróci do stołu rozmów. Tak się nie stało. Choć daleko jeszcze do zwycięstwa nad Rosją, a kolejna zima będzie równie dużym wyzwaniem, to plany kreślone na Kremlu zawodzą - dodaje.

Aby móc przekierowywać gaz na wschodnie rynki Putin potrzebuje LNG. Rosjanie przekonują, że doprowadzą do podwojenia jego produkcji, a do 2030 r. zwiększą eksport do 100 mln ton. Jak zauważa Iwona Wiśniewska z OSW, głównie dzięki realizacji arktycznych projektów, w tym np. kontrolowanego przez Novatek Arctic LNG 2.

To i tak mniej, niż zakładała Rosja przed wojną. Jak pisaliśmy w money.pl, gazowy podbój miały prowadzić nowe terminale LNG wsparte 140 mln ton surowca rocznie rozsyłanego gazowcami w świat. Rosja rzuciłaby wyzwanie potentatom: Katarowi i USA. Putin w ogniu wojny w Ukrainie spalił te wielkie plany.

Sankcje przyniosły konkretne efekty. Do Rosji nie docierają już sprowadzane do tej pory z zagranicy półprzewodniki, elektronika czy oprogramowanie. Istotnym elementem instalacji LNG są wymienniki ciepła, ale i one objęte są zakazem eksportu.

Własna technologia okazała się fiaskiem. Jak przypomina dr Kardaś, "Arkticzeskij kaskad" Novateku okazała się nieefektywna, co na początku 2022 r. otwarcie przyznał jeden z szefów firmy. "Obski LNG", który w całości był oparty na rodzimej technologii, musiał zostać przekształcony w zakład przetwórstwa gazu.

Putin zderza się ze ścianą. Rozwój LNG w Rosji jest bardzo ograniczony. Kolejne projekty, jak choćby pierwsza linia Arctic LNG, która ma zostać oddana do końca 2023 r., a nawet kolejne dwie, które w kolejnych latach miałby zostać ukończone, są właściwie już sufitem możliwości rozwijania LNG w warunkach sankcji - zaznacza dr Kardaś.

W 2022 r. produkcja i eksport gazu skroplonego z Rosji wzrosły o niespełna 9 proc., do ok. 33 mln ton, co przekłada się na 46 mld m sześc. Najwięcej LNG wyprodukowano w ramach projektu Jamał LNG - ok. 20 mln ton - czytamy w analizie OSW. Około 10 mln ton wyprodukowała Rosja w ramach projektu Sachalin-2. Głównymi odbiorcami tego surowca były Japonia i Chiny.

Chociaż prezes Novateku przekonywał, że Rosja zdołała zakupić niezbędne urządzenia do uruchomienia projektu dzięki nawiązaniu współpracy z firmami m.in. z Turcji i Zjednoczonych Emiratów Arabskich, to nie są to technologie szczególnie efektywne.

Problemy Rosji się nawarstwiają, bowiem po amerykańskich i europejskich firmach, również azjatyckie wycofują się ze wsparcia rosyjskich projektów LNG. Właśnie robią to Japończycy. Mitsubishi Heavy Industries - dostawca urządzeń dla zakładów skraplania gazu pod Petersburgiem - odmówił wykonania kontraktu.

Rosja posiada również dwa projekty LNG na Morzu Bałtyckim. I tu ponownie wracamy do Portowaja. Jako że wciąż Obwód Kaliningradzki jest zaopatrywany w gaz rurociągiem przez Litwę, możliwości tłoczni mogą być wykorzystywane do eksportu na rynek zewnętrzny. Gdzie? Choćby do Europy.

LNG był jedynym rosyjskim paliwem, którego dostawy do Europy wzrosły w 2022 r. W konsekwencji zwiększyło się znaczenie gazu skroplonego w eksporcie Rosji - LNG stanowił 25 proc. całości rosyjskiego gazu dostarczonego do UE - komentuje Wasilewska w analizie OSW.

Jednak, jak zauważa dr Kardaś, możliwości nie są duże. W ubiegłym roku Portowaja LNG wyprodukowała 0,35 mln ton LNG. Obie linie zakładu teraz będą mogły wytwarzać 1,5 mln ton LNG rocznie, ale i to przekłada się jedynie na około 2 mld m sześc. gazu rocznie.

Drugim jest należący do Novateku terminal w Wysocku. Ten wyprodukował w minionym roku 0,7 mln ton LNG. Jak wskazuje OSW, gaz z tych obu projektów dostarczono na rynek europejski.

- To kolejny paradoks tej wojny gazowej. Mimo strategii odchodzenia od rosyjskich surowców energetycznych to Rosja w ubiegłym roku była drugim po USA dostawcą skroplonego gazu na europejski rynek - przypomina dr Kardaś.

W ubiegłym roku Rosja musiała jednak zmniejszyć wydobycie gazu. Pozyskała 672 mld m sześc. gazu ziemnego - to o 12 proc. mniej niż rok wcześniej. Jeszcze większy spadek zaliczył sam Gazprom, perła w koronie rosyjskiej gospodarki. Jak wynika ze wstępnych wyników za 2022 r., koncern wydobył o ponad 20 proc. mniej gazu niż w 2021 r.

O blisko połowę zmalał też całościowo eksport rosyjskiego czarnego konia do państw tzw. dalekiej zagranicy, czyli Europy (bez republik bałtyckich) oraz do Turcji i Chin (tylko do Chin rósł wolumen sprzedaży) - wskazuje OSW.

Największe spadki nastąpiły w drugiej połowie roku. Mimo tego pierwsza połowa roku pozwoliła Gazpromowi wypracować potężne zyski. Koncern zakończy rok dobrze, pomogła mu w tym cena na rynkach gazu i zwiększony popyt - tłumaczy dr Kardaś.

Ograniczeniem dla rosyjskiego eksportu jest nie tylko infrastruktura, której dostosowanie do reorganizacji kierunków dostaw z Zachodu na Wschód wymaga czasu i dużych środków, ale również dostępność floty, która mogłaby rozwozić rosyjski gaz.

Mimo że Rosja znajduje chętnych na swój surowiec w Azji, dzięki dużym rabatom, to ma coraz większe problemy z pozyskaniem gazowców. Tych na rynkach jest ograniczona liczba, a gigantyczny popyt na LNG powoduje spadek ich dostępności i wzrost cen. Dodatkowo część armatorów nie chce wozić rosyjskiego surowca, a zachodnie firmy ich ubezpieczać. 

- Rosja ewidentnie traci swoją dominującą pozycję. Jest stopniowo wypychana z rynku gazu. Nawet najwięksi sojusznicy, jak Chiny, zabezpieczają swoje interesy gazowe wielkimi kontraktami z i innymi graczami np. Katarem - konkluduje Szymon Kardaś.  

Przemysław Ciszak, dziennikarz money.pl

Jeśli chcesz być na bieżąco z najnowszymi wydarzeniami ekonomicznymi i biznesowymi, skorzystaj z naszego Chatbota, klikając tutaj.