Prezydent USA podpisał 20 stycznia rozporządzenie zawieszające wypłatę środków z programów amerykańskiej pomocy zagranicznej na 90 dni. Dotyczy to również m.in. grantów dla polskich organizacji. Wyjątkiem od decyzji Trumpa są podmioty organizujące "nadzwyczajną pomoc humanitarną".
Przez trzy miesiące amerykańscy urzędnicy mają sprawdzać, czy pomoc zagraniczna jest "zgodna z amerykańskimi interesami". Zdaniem Białego Domu "w wielu przypadkach" wydane środki są "sprzeczne z amerykańskimi wartościami". Natomiast w komunikacie opublikowanym 3 lutego administracja Trumpa stwierdziła, że "przekazywano ogromne sumy na niedorzeczne projekty".
Dalsza część artykułu pod materiałem wideo
Zamrożone granty z USA do Polski
Sprawdziliśmy część grantów, jakie otrzymały polskie organizacje na lata fiskalne 2020-2025. Mowa o środkach przyznanych przez Departamentu Stanu oraz rządową agencję United States Agency for International Development (USAID). Elon Musk, który stoi za powołanym przez Trumpa Departamentem Wydajności Rządu (DOGE) zapowiedział w poniedziałek, że doprowadzi do zamknięcia USAID, uznając agencję za "organizację kryminalną". Usunięto już stronę internetową tej agencji.
Skorzystaliśmy z bazy danych USAspending.gov, która zdaniem ambasady USA w Warszawie jest "oficjalnym i otwartym źródłem informacji o wydatkach federalnych USA, w tym informacji o nagrodach rządu federalnego USA, takich jak kontrakty, dotacje i pożyczki". Nie wszystkie dane są jednak dostępne. Część beneficjentów grantów zanonimizowano, innych zaklasyfikowano w jednym worku "zagranicznych laureatów" z dotacjami o wielkości od miliona do 6,4 mln dolarów m.in. na "umacnianie społeczeństwa obywatelskiego".
Jedną z instytucji, której wstrzymano finansowanie, jest Instytut Reportażu, o czym poinformował na Facebooku reportażysta i pisarz Mariusz Szczygieł. O blokadzie środków poinformowały także "Krytyka Polityczna" prowadzona przez Stowarzyszenie im. Stanisława Brzozowskiego (wcześniej, bo w latach 2020-22 przyznano i zrealizowano grant w wysokości 17 tys. dol.) i Tour de KonstytucjaPL.
Organizacji, którym zamrożono wsparcie, jest więcej. - Dostaliśmy list z informacją o wstrzymaniu środków. Chcieliśmy przeprowadzić szkolenie dla dziennikarzy z lokalnych redakcji, żeby bardziej zainteresowali się sprawami międzynarodowymi, ale wydarzenie zawiesiliśmy. Czekamy na decyzję urzędników i liczymy, że środki zostaną odblokowane. Jesteśmy jednak w komfortowej sytuacji, bo mamy innych wspierających nas partnerów, ale część innych podmiotów może mieć spore problemy z działalnością - tłumaczy w rozmowie z money.pl Laurynas Vaičiūnas, prezes Kolegium Europy Wschodniej im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego we Wrocławiu.
Na liście nie brakuje organizacji, prowadzących programy wspierające Ukraińców. - Otrzymaliśmy z ambasady list z informacją o wstrzymaniu wsparcia i natychmiastowym zamrożeniu wszelkich działań w projekcie "Impuls. Szkolny Warsztat Zmian" - mówi nam Agata Łuczyńska, prezeska Fundacji Szkoła z Klasą.
- We wrześniu ubiegłego roku fundacji przyznano na projekt 137,5 tys. dol. (ok. 560 tys. zł). Program ma funkcjonować do 31 maja 2027 r. Wspieramy 20 szkół i 40 nauczycieli z całego kraju, dzięki czemu te placówki mogą realizować lokalne projekty społeczne ze swoimi uczniami. Są to szkoły branżowe i techniczne, gdzie uczęszczają dzieci z Ukrainy. Uczniowie pracują nad projektami w zespołach międzykulturowych, ucząc się współpracy i integrując poprzez wspólne działanie - tłumaczy.
Podjęliśmy decyzję, że mimo wstrzymania środków z USA nie przerwiemy programu w tym roku szkolnym, będziemy go finansować z innych źródeł. Głęboko wierzymy w sens działań i czujemy moralny obowiązek wobec nauczycieli i uczniów, żeby dalej ich wspierać - deklaruje Łuczyńska.
Problemy finansowe na horyzoncie?
O misji oraz kontynuowaniu działań mówi też dr Jędrzej Witkowski z Fundacji Centrum Edukacji Obywatelskiej, które otrzymało 99,5 tys. dol. (ok. 404 tys. zł) "na pokrycie kosztów organizacji dziewięciodniowej akademii obywatelskiej dla uczniów szkół średnich". Projekt miał zakończyć się do 24 lutego. Natomiast do końca czerwca przyznano kolejny grant w wysokości 77,2 tys. dol. (ok. 314 tys. zł) na program "szkoła demokracji dla przedstawicieli samorządów uczniowskich w polskich szkołach".
- Dostaliśmy informację, że nasz grant również został zawieszony. Wszystkie koszty poniesione od 24 stycznia nie mogą być sfinansowane ze środków amerykańskich, mimo że informację dostaliśmy dopiero 31 stycznia. Pierwszy grant został zrealizowany, ale drugi ma potrwać do końca roku szkolnego. Mamy zobowiązania wobec szkół i liczymy, że uda się projekt doprowadzić do końca - zaznacza dr Witkowski w rozmowie z money.pl.
Zdaniem prezesa fundacji "anulowanie grantu wiązałoby się z dużymi problemami finansowymi dla nas jako organizacji". - Prowadzimy 20 innych projektów z różnych grantów, nie tylko z Departamentu Stanu, i znalezienie pieniędzy z innych źródeł na trwające już działanie byłoby prawie niemożliwe. Trzymaliśmy kciuki, żeby nic złego się nie wydarzyło. Stara dobra zasada mówi, że umów należy dotrzymywać i tego oczekujemy od wszystkich naszych partnerów oraz sponsorów. My wywiązujemy się z zobowiązań - tłumaczy nasz rozmówca.
40 tys. dol. (ok. 162 tys. zł) przyznano też Stowarzyszeniu Demagog. Projekt tej organizacji ma na celu przygotowanie młodzieży do świadomego uczestnictwa w procesach demokratycznych, takich jak wybory prezydenckie. Zakłada on realizację 48 warsztatów w sześciu American Corners (placówki informacyjno-biblioteczne pod patronatem Departamentu Stanu) w Gdańsku, Łodzi, Katowicach, Lublinie, Radomiu i we Wrocławiu. Jak się nieoficjalnie dowiedzieliśmy - jeśli dojdzie do zamrożenia środków, to projekt zostanie wstrzymany.
USAID zapewniło money.pl w mailu wysłanym w piątek 31 stycznia, że "sprawnie przetwarzane są wnioski" dotyczące wyjątków związanych ze wstrzymaniem finansowania zgodnie z rozporządzeniem wykonawczym prezydenta. Zaznaczono, że "kilka pilnych wniosków zostało zatwierdzonych w ciągu kilku godzin". Dodano, że decyzją sekretarza stanu "organizatorzy ratujących życie programów pomocy humanitarnej powinni kontynuować lub wznowić pracę".
Koniec z programami wspierającymi równość i różnorodność?
Pomoc finansowa dla podmiotów wspierających środowiska LGBT była istotnym punktem kadencji Joe Bidena. W przeszłości przekazano tysiące dolarów na rzecz zrealizowanych już programów, np. w ramach Stowarzyszenia na rzecz osób LGBT Tolerado, Federacji Znaki Równości lub My, rodzice – Stowarzyszenie matek, ojców i sojuszników osób LGBTQIA.
Jednak za prezydentury Donalda Trumpa wsparcie środowisk LGBT może być wykluczone. Jeden z polskich podmiotów, który chce zachować anonimowość, otrzymał pismo informujące, że "wszystkie biura, urzędy, placówki i misje Departamentu Stanu USA zostały poinstruowane, aby podjąć natychmiastowe kroki w celu zakończenia programów, których wyraźnym celem jest promowanie różnorodności, równości i integracji".
W minionych latach dolary przyznawano też instytucjom zajmującym się pielęgnacją kultury i pamięci o społeczności żydowskiej, np. Muzeum Historii Żydów Polskich Polin. Granty trafiały też do instytucji kultury, głównie związanych z filmem – np. Stowarzyszenia Nowe Horyzonty organizującego znany w całej Europie American Film Festival.
Środki pomocowe przyznawano także za pierwszej kadencji Donalda Trumpa. Fundusze dla Polskiej Akcji Humanitarnej sięgnęły wówczas 747 tys. dol., a polska fundacja feministyczna Feminoteka otrzymała wsparcie w wysokości 25 tys. dol. (w latach 2018-2020). Także Fundacja Marcina Gortata dostała granty w wysokości ok. 18 tys. dol. na organizację Marcin Gortat Camp dla dzieci i młodzieży oraz podróż zwycięzców turnieju do USA.
Piotr Bera, dziennikarz money.pl
